Sygnaliści pod ochroną

Kim są sygnaliści?

 

Sygnaliści to osoby fizyczne, które zgłaszają naruszenie prawa lub ujawniają publicznie informacje o naruszeniu prawa - w zakresie podanym ustawie o ochronie sygnalistów, uzyskane w kontekście związanym z pracą.

 

Ustawa o ochronie sygnalistów jest efektem implementowanej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Wokół przepisów o ochronie sygnalistów zrobiło się głośno. Część środowiska przedsiębiorców uznaje, iż regulacje te są zupełnie niepotrzebne i będą doprowadzać do „prywatnych przepychanek” pomiędzy pracownikami, przełożonymi i pracodawcą. Pozostali natomiast widzą w nowych przepisach możliwość uzyskania informacji o naruszeniach prawa, na które z odpowiednim wyprzedzeniem mogą zareagować i uniknąć ewentualnych konsekwencji lub strat. Zgodnie z intencją Ustawodawcy, działania sygnalistów leżą również w interesie publicznym, ponieważ mają na celu ochronę obywateli i przedsiębiorców przed negatywnymi skutkami takich naruszeń.

 

Kogo dotyczą nowe regulacje?

 

Jednym z najistotniejszych obowiązków jest przyjęcie przez jednostkę procedury zgłoszeń wewnętrznych – tym obowiązkiem zostały objęte podmioty, w stosunku do których, według stanu na 1 stycznia lub1 lipca danego roku, co najmniej 50 osób wykonuje pracę zarobkową.

 

Do liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową na rzecz przedsiębiorcy wlicza się:

• pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub
• osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, na przykład w ramach umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia.

 

Kto może być sygnalistą?

 

Sygnalistą w rozumieniu nowych przepisów jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa, uzyskaną w kontekście związanym z pracą, w szczególności może być nim:

• pracownik lub pracownik tymczasowy,
• osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej (np. umowa zlecenia, umowa o dzieło),
• przedsiębiorca, prowadzący  jednoosobową  działalność gospodarczą,
• prokurent, akcjonariusz lub wspólnik,
• członek organu  osoby  prawnej  lub  jednostki  organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,
• osoba świadcząca  pracę  pod  nadzorem  i  kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy,
• stażysta, wolontariusz, praktykant.

 

Naruszenia prawa mogą być również zgłaszane przed nawiązaniem lub po ustaniu stosunku pracy lub innego stosunku prawnego będącego podstawą świadczenia pracy, usług lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz danego podmiotu.

 

Raportowanie nieprawidłowości

 

Zgłaszanie informacji o naruszeniu prawa może być dokonywane w ramach:

• zgłoszeń wewnętrznych – w oparciu o procedurę przyjmowania zgłoszeń przez podmiot prawny, w szczególności przez pracodawcę;
• zgłoszeń zewnętrznych – w oparciu o przekazywanie informacji Rzecznikowi Praw Obywatelskich albo organom publicznym;
• ujawniania publiczne  informacji o naruszeniu  prawa,  którego zastosowanie powinno mieć wyjątkowy charakter i wymaga przez sygnalistę spełnienia dodatkowych warunków.

 

Sygnalista sam dokonuje wyboru metody i może zatem dokonać również zgłoszenia zewnętrznego bez wcześniejszego dokonania zgłoszenia wewnętrznego.

 

Co można zgłosić?

 

Naruszeniem prawa, zgodnie z nowymi regulacjami jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące następujących dziedzin:

• korupcji, zamówień  publicznych,  usług,  produktów  i  rynków finansowych;
• przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
• bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
• bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska;
• ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
• bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt
• zdrowia publicznego, ochrony konsumentów;
• ochrony prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
• interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
• rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
• konstytucyjnych wolności  i  praw  człowieka  i  obywatela  - występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi powyżej.

 

W ramach wdrażanych procedur zgłoszeń wewnętrznych można ten katalog rozszerzyć. 

 

Ochrona sygnalistów

 

W stosunku do sygnalisty, który jest jednocześnie pracownikiem nie mogą być podejmowane działania odwetowe, polegające w szczegóności na:

• odmowie nawiązania  stosunku  pracy,  wypowiedzeniu  lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy;
• niezawarciu umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarciu kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarciu umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony - w przypadku, gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa;
• obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę, wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu;
• pominięciu przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżeniu wysokości tych świadczeń;
• przeniesieniu na niższe stanowisko pracy;
• zawieszeniu w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych;
• przekazaniu innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty;
• niekorzystnej zmianie miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy;
• negatywnej ocenie wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy;
• nałożeniu lub zastosowaniu środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze;
• przymusie, zastraszaniu lub wykluczeniu, mobbingu, dyskryminacji;
• niekorzystnym lub niesprawiedliwym traktowaniu;
• wstrzymaniu udziału lub pominięciu przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;
• nieuzasadnionym skierowaniu na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania;
• działaniu zmierzającym do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w  danym  sektorze  lub  w  danej  branży  na  podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego;
• spowodowaniu straty finansowej, w tym gospodarczej lub utraty dochodu;
• wyrządzeniu innej szkody niematerialnej, w tym naruszeniu dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.

 

Jako działanie odwetowe traktowane są również próby oraz groźby powyższych działań.

 

Warto wskazać, że to na pracodawcy spoczywa ciężar udowodnienia, że przedmiotowe działanie nie jest odwetowe, co znaczy, że musi on wskazać obiektywne przyczyny swojego działania, niezwiązane ze zgłoszeniem przez sygnalistę naruszenia prawa.

 

Czas na wprowadzenie regulacji

 

25 września 2024 roku weszły w życie przepisy dotyczące zgłoszeń wewnętrznych, a zatem pierwsze przeliczenia liczby osób wykonujących na ich rzecz pracę zarobkową nastąpią na dzień 1 stycznia 2025 roku. Zatem firmy, które z pewnością lub dużym prawdopodobieństwem będą objęte nowymi regulacjami już teraz powinny zacząć pracować nad procedurą zgłoszeń wewnętrznych.